ТДТга аъзо давлатларнинг етакчи таҳлилий марказларининг халқаро анжуманда экспертлар фикр-мулоҳазалари

Иштирокчилар минтақавий бирдамликни намойиш этдилар. Савдо-иқтисодий муносабатларнинг ҳолати таҳлил қилиниб, ўсишнинг янги, кучли имкониятлари белгиланди.

Экспертлар мулоҳазаларини эътиборингизга ҳавола этамиз:

• Мерей Мукажан, ТДТ Бош котиби ўринбосари:

"Туркий давлатлар биргаликда дунёдаги учинчи йирик энергия етказиб берувчи бўлиб, минтақага қўшимча стратегик афзалликларни беради. ТДТ мамлакатларининг энергия ресурслари 19,9 триллион куб метр табиий газ, 38,2 миллиард баррел нефт ва 42 миллиард тонна кўмирнинг тасдиқланган захираларини ўз ичига олади, бу эса уларнинг жаҳон энергетика бозоридаги стратегик ролини таъкидлайди.

ТДТга аъзо мамлакатлар ўртасидаги гуруҳ ичидаги савдо 2023 йилдаги 38,3 миллиард доллардан 58,17 миллиард долларгача ўсди, бу 52 фоизга таъсирчан ўсишни англатади. 2024 йил охирига келиб, ТДТга аъзо мамлакатлар ўртасидаги ички савдо уларнинг умумий товар айланмасининг қарийб 7 фоизини ташкил этди ва ўтган йили бу кўрсаткич 850 миллиард долларга етди.

Бир неча йил олдин бу улуш атиги 3%ни ташкил этган, бу ижобий динамикани кўрсатади. Бироқ бизнинг ҳозирги мақсадимиз бу кўрсаткични имкон қадар қисқа вақт ичида камида 10 фоизга етказиш бўлиб, бу жараёнда миллий таҳлил марказларининг таклифлари катта қизиқиш уйғотмоқда".

• Д-р Асхат Кесикбаев, Туркий тиллар академияси вице-президенти:

"ТДТга аъзо мамлакатлар ўртасидаги ҳамкорлик истиқболлари, шунингдек, Ташкилот доирасидаги стратегик шериклик ва инновацион ечимларнинг аҳамияти ҳақида гапирар эканман, ривожланишнинг бир қатор асосий чора-тадбирларини таъкидлаб ўтмоқчиман, жумладан:

- инфратузилмага сармоя киритиш ва меъёрий-ҳуқуқий базани уйғунлаштириш учун ТДТга аъзо мамлакатлар ўртасида сиёсатни мувофиқлаштиришни кучайтириш;

- транспорт ва энергетика соҳасидаги лойиҳаларни жадал ривожлантириш мақсадида давлат ва хусусий сектор ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш;

- савдо йўллари ва энергия тақсимотини оптималлаштирувчи инновацион технологияларни ўрганиш бўйича илмий ҳамкорликни чуқурлаштириш ҳамда самарадорлик ва барқарорликни ошириш учун транспорт логистикаси ва энергия бошқарувида рақамли ечимларни илгари суриш."

• проф. Шахин Садигов, Озарбайжон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридаги Иқтисодий тадқиқотлар институти бошқаруви раиси:

"Савдо алоқаларининг кенгайиши шароитида илмий-тадқиқот институтларининг роли тобора ортиб бормоқда. Ушбу муассасалар савдо сиёсати, минтақавий бозор имкониятлари ва иқтисодий тенденциялар бўйича далилларга асосланган таҳлил ва прогнозларни тақдим этади ва шу билан қарор қабул қилувчиларга стратегик ёрдам беради.

ТДТга аъзо мамлакатларнинг импорт-экспорт операциялари бўйича маълумотларни тўплаш ва тарқатиш учун марказлаштирилган платформани яратиш муҳим аҳамиятга эга. Бундай ташаббус туркий давлатлар илмий-тадқиқот институтларининг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари натижасида амалга оширилиши мумкин."

• Вусала Жафарова, Озарбайжон Республикаси Иқтисодий ислоҳотларни таҳлил қилиш ва коммуникациялар маркази бўлим бошлиғи:

"Ўрта йўлак аҳамиятининг прогноз қилинаётган ўсишига бир қанча омиллар таъсир кўрсатади: инфратузилмага инвестициялар, хусусан темир йўллар, портлар ва интермодал терминалларни модернизация қилиш, бу эса қувватни ошириш ва самарадорликни оширишга ёрдам беради.

Кейинги, савдони осонлаштириш, яъни божхона тартиб-қоидаларини уйғунлаштириш ва транзит вақтлари ва харажатларини камайтирадиган жараёнларни рақамлаштириш.

Бундан ташқари, Озарбайжон, Грузия, Қозоғистон ва Европа Иттифоқи ўртасида ўсиб бораётган савдо кўринишидаги минтақавий интеграция талабни рағбатлантиради.

Шундай қилиб, транспорт йўлакларига стратегик инвестициялар йўналтириш имкониятини ошириш ва уларнинг жозибадорлигини оширишга ёрдам беради."

• Давид Биро, Халқаро алоқалар бўйича таҳлилчи, ТДТнинг Венгриядаги ваколатхонаси лойиҳа координатори:

"Венгриянинг ТДТ фаолиятидаги стратегик иштироки унинг Европа ва туркий дунё ўртасидаги кўприк ролини бажаради. Венгрия логистика инфратузилмаси темир йўллар, автомобиллар ва денгиз йўлларини бирлаштирган мультимодал транспорт эчимларини қўллаб-қувватлайди. Бу Қозоғистон, Озарбайжон ва Туркия каби ОТГ давлатларидан юкларни самарали ташишни таъминлайди.

Савдо йўллари, энергия лойиҳалари ва маданий алмашинув ташаббусларини қўллаб-қувватлаш орқали Венгрия Евроосиё интеграциясига катта ҳисса қўшмоқда. Олдинга назар ташлайдиган бўлсак, Венгриянинг фаол иштироки барқарор ривожланиш ва иқтисодий ўсиш соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштиришга, ТДТ доирасидаги асосий шерик сифатидаги мавқеини мустаҳкамлашга ваъда беради."

• Меруерт Махмутова, Қозоғистон Республикаси Давлат сиёсатини ўрганиш маркази директори:

"ТДТ мамлакатлари таҳлил марказлари ўртасидаги ҳамкорликнинг мумкин бўлган йўналишлари Ўрта йўлакни тўлиқроқ хариталаш учун маълумотларни бирлаштириш, шунингдек, Ўрта йўлакнинг ТДТга аъзо мамлакатларга жорий ва потенциал таъсирини таҳлил қилиш соҳасида бўлиши мумкин.
Ҳамкорликдаги тадқиқотлар қуйидаги саволларга жавоб беришга ёрдам беради:

— Ўрта йўлак рақобат, тадбиркорлик ва маҳсулдорлик ўсишини рағбатлантирадиган динамик ва очиқ бозорларга ёрдам берадими?

— Инфратузилма бозорларни янада интеграциялашган қиладими? ТДТ мамлакатлари ўртасидаги савдога бу таъсирни кўряпмизми?

— Ўрта йўлак тўғридан-тўғри ёки билвосита иш ўринларини яратадими? Маҳаллий иқтисодлар ва кичик ва ўрта бизнесга қандай таъсир кўрсатади ва бошқалар".

• Лидия Пархомчик, Жаҳон иқтисодиёти ва сиёсати институти Евроосиё тадқиқотлари дастури етакчи илмий ходими (IWEP):

"Марказий Осиё Хитой, Европа ва Яқин Шарқни боғловчи ўзаро боғланган кенглик ва меридионал халқаро транспорт йўлаклари ва йўналишлари тармоғида чорраҳага айланиш салоҳиятига эга.

Бироқ, Марказий Осиёда транспорт коммуникациялари таҳлили шуни кўрсатадики, мавжуд минтақавий транспорт тизими самарасиз, бу минтақавий сиёсатдаги қарама-қаршиликлар ва мувофиқлаштиришнинг йўқлиги билан изоҳланади.

Яқин йилларда Марказий Осиё мамлакатларида трансконтинентал савдони рағбатлантириш ва ривожлантиришга кўмаклашувчи бир қатор истиқболли логистика йўлакларини амалга ошириш режалаштирилган".

Нозимжон Ортиқов, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази директори ўринбосари:

“Ўзбекистон ТДТ доирасида ҳали фойдаланилмаган сезиларли экспорт салоҳиятига эга. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг ҳисоб-китобларига кўра, мамлакат туркий давлатларга экспорт ҳажмини қисқа муддатда 2,7 миллиард долларга оширишга қодир – бу икки баробарга тенг.
Ҳозирги ҳисоб-китобларга кўра, Ўзбекистон Туркияга экспорт ҳажмини 1,8 миллиард долларга, Қозоғистонга 500 миллион долларга, Венгрияга 200 миллион долларга, Қирғизистонга эса 100 миллион долларга ошириши мумкин. Қўшимча имкониятлар ташкилотга аъзо бошқа мамлакатларда ҳам мавжуд бўлиб, ўзбек маҳсулотларига ҳали ҳам талаб мавжуд.
Ўзбекистон ҳудудий ҳамжамиятларининг қишлоқ хўжалиги бозори 72 миллиард долларга баҳолангани Ўзбекистон экспортининг истиқболли йўналиши ҳисобланади. Ўзбекистон мева-сабзавот етказиб бериш бўйича аллақачон рақобатбардош мавқега эга ва бир қатор муҳим ўринларда ўз иштирокини ошириши мумкин”.

Бахтиёр Мустафаев, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақавий тадқиқотлар институти директори ўринбосари:

Яқинда Самарқандда бўлиб ўтган юқори даражааги Форумда Ўзбекистон томонидан ишлаб чиқилган Марказий Осиё Яшил ривожланиш консепцияси тақдим этилди. Мазкур ҳужжатни Бразилияда ўтказилиши кутилаётган КОП-30 конференцияси доирасида қабул қилиш режалаштирилмоқда.
Ўзбекистон иқлим ўзгаришлари бўйича мувофиқлаштирилган сиёсатни Марказий Осиё сарҳадлари билан чекламоқчи эмас. ТДТ умумий экологик муаммоларни ҳал этишдаги кейинги муҳим сиёсий майдонга айланиши керак.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Жамоатчилик билан алоқалар бўлими